Ο θάνατος από νευρική ανορεξία της Νανάς Καραγιάννη απασχόλησε την προηγούμενη εβδομάδα τα μμε. Με την ασφάλεια που μας παρέχει η χρονική απόσταση των λίγων ημερών που μεσολάβησαν -αφού η επικαιρότητα απαιτεί να στραφούν αλλού τα φώτα της ενημέρωσης κι ό,τι ειπώθηκε για την τραγική αυτή περίπτωση να ατονήσει περνώντας στο υποσυνείδητο υπόστρωμα της γνώσης και της συνείδησής μας για τον κόσμο- θα εκθέσω μερικές σκέψεις.
Ο τρόπος με τον οποίο το γεγονός παρουσιάστηκε στο εθνικό παλκοσένικο της τηλεόρασης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ήταν ο γνωστός τρόπος της χειραγώγησης της κοινής γνώμης , η οποία δεν στοχεύει πλέον στα γούστα (κομματικά, αισθητικά, καταναλωτικά) των ανθρώπων, αλλά στις ίδιες δομές των αξιών και φέρει τα εξής χαρακτηριστικά :
- φλύαρη επιφανειακότητα' αναμασά τα ίδια στερεότυπα μιας καθημερινής συζήτησης (το καημένο το κορίτσι, ύπουλη ασθένεια, καλό παιδί κλπ. ), επαναλαμβάνεται με ίδιες πάνω-κάτω λεκτικές εκφράσεις από όλους τους προσκεκλημένους ενός τηλεοπτικού πάνελ και συμβάλλει στην χειραγώγηση δίνοντας το πλαίσιο της κατανόησης -από που μέχρι που θα κινηθεί και με βάση ποιες κατηγορίες σκέψης- κάθε μελλοντική προσέγγιση από τον μέσο απλό άνθρωπο - ενημερωμένο τηλεθεατή. Αυτή η φλύαρη επιφανειακότητα δημιουργεί το βαλτοτόπι εκείνο που είναι απαραίτητο για την καθίζηση των πάντων στην αδιαφοροποίητη συνήθεια. Κι αυτή με την σειρά της συμβάλλει στην εμφάνιση και εξάπλωση ενός ανθρωπολογικού τύπου ικανού να συνηθίζει τα πάντα.
- καταιγιστική εικόνα' επειδή ο φλύαρος λόγος απευθύνεται κατά κανόνα σε ανάσκητους ακροατές, είναι απαραίτητο να συνοδεύεται από πλούσιο οπτικό υλικό. Έτσι στις εκπομπές που έτυχε να παρακολουθήσω, οι κάμερες ελάχιστα εμφάνιζαν τους ομιλητές την ώρα που μιλούσαν. Για όσο χρόνο εξέθεταν τις απόψεις τους, καμιά δεκαριά φωτογραφίες (ήδη γνωστές τοις πάσι) της αποστεωμένης γυναίκας, επαναλαμβάνονταν στις οθόνες ξανά και ξανά, δίχως κανείς να δείχνει να ενοχλείται από την παρατεταμένη έκθεση του άρρωστου (και νεκρού πλέον) σώματος ή έστω να προβληματίζεται για την σκοπιμότητα της οπτικής νοσηρότητας. Αντιθέτως, κι αυτό είναι αλάνθαστο χαρακτηριστικό της χειραγώγησης, ελκυόταν μια αυξανόμενη ηδονή (ηδονή που προέρχεται από την θέα των άσχημων πραγμάτων). Αν και ανεξαιρέτως οι ομιλητές δήλωναν θλιμμένοι, φρόντιζαν ωστόσο να κρατούν αποστάσεις από τα "αρρωστημένα" φαινόμενα του κόσμου του θεάματος και της showbiz, καταδικάζοντας τις διαταραχές διατροφής (και τον πάσχοντα) και εμφανίζοντας έτσι τους εαυτούς τους ως υγιείς και ορθώς σκεπτόμενους. Στη συνείδηση του μέσου τηλεθεατή όλοι αυτοί οι αναλυτές , παρουσιαστές και λοιποί παρδαλοί και τυχαίοι, καταλαμβάνουν την θέση του εθνικού κατ'οίκον παιδαγωγού, ενώ παράλληλα η δύναμη των εικόνων συντείνει στην ταύτιση του μέσου τηλεθεατή μαζί τους και την ηδονική αποστασιοποίησή του απο ό,τι χαρακτηρίστηκε ως "άρρωστο" μέσω διχαστικών φασίζουσας καταγωγής σχημάτων (:εμείς οι σώφρονες, υγιείς, ισορροπημένοι, διατροφικά ενήμεροι, ωραίοι και εξ αντιθέτου αυτοί οι άφρονες, άρρωστοι, ψυχικά ανώριμοι, τα εκτρώματα κλπ).
- επιστημονικοφάνεια' δίπλα στους παρδαλούς και τυχαίους που ασκούν τον πανελλήνιας εμβέλειας δημόσιο λόγο υπάρχουν και οι διακριτοί επιστήμονες. Σε περιπτώσεις όπως αυτή που εξετάζουμε εδώ, είναι ειδικοί της ψυχικής υγείας.
Προσπαθώ να σκεφτώ τι μπορεί να ωθήσει έναν επιστήμονα σε έναν τετοιο συνγελασμό. Η άποψη που λέει για την εκλαικευση της επιστήμης, μπορεί στην πράξη να υποστηριχθεί από ελάχιστους άξιους, ειδάλλως κινδυνεύει να καταστεί άκρως επικίνδυνη στις εφαρμογές της. Ο επιστημονικός λόγος σε παρόμοιες συζητήσεις συμμετέχει και νομιμοποιεί με το κύρος του, στην απαράδεκτη ανατομία (βλ. διαπόμπευση) ενός ανθρώπου, επιχειρώντας γενικεύσεις που ελέγχονται τόσο για την αξιόπιστη, μη παραποιημένη αποτύπωση της πραγματικότητας της καθέκαστης περίπτωσης όσο και για την αντιδεοντολογική ελαφρότητά τους που αγγίζει την ανηθικότητα.
Στο τέλος ο επιστημονικός λόγος, έναντι ψιχίων επαγγελματικής διαφημιστικής ιδιοτέλειας, φτάνει άνευρος να ταυτίζεται με την προαποφασισμένη θέση του μέσου μαζικής ενημέρωσης, χάνοντας την ουσία της επιστημονικότητας που είναι (κατά την γνώμη μου) η δημιουργία ριγμάτων στα "πώς" του κόσμου μας. Άλλως δεν έχει λόγο να υπάρχει ως αυτάξιος και αυτοτελής και έχει ήδη απορροφηθεί από το κυρίαρχο σύστημα και τον επιβαλλόμενο λόγου του.
Τα όσα μέχρι εδώ ανέφερα αφορούν -επιγραμματικά- τον τρόπο. Δηλαδή το πώς η είδηση πλαισιώθηκε. Το ποιά όμως ήταν η είδηση στην πραγματικότητά της ακόμα δεν το βρήκαμε.
Ίσως να επανέλθω για αυτό σε επόμενο σημείωμα....
-
Ο τρόπος με τον οποίο το γεγονός παρουσιάστηκε στο εθνικό παλκοσένικο της τηλεόρασης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ήταν ο γνωστός τρόπος της χειραγώγησης της κοινής γνώμης , η οποία δεν στοχεύει πλέον στα γούστα (κομματικά, αισθητικά, καταναλωτικά) των ανθρώπων, αλλά στις ίδιες δομές των αξιών και φέρει τα εξής χαρακτηριστικά :
- φλύαρη επιφανειακότητα' αναμασά τα ίδια στερεότυπα μιας καθημερινής συζήτησης (το καημένο το κορίτσι, ύπουλη ασθένεια, καλό παιδί κλπ. ), επαναλαμβάνεται με ίδιες πάνω-κάτω λεκτικές εκφράσεις από όλους τους προσκεκλημένους ενός τηλεοπτικού πάνελ και συμβάλλει στην χειραγώγηση δίνοντας το πλαίσιο της κατανόησης -από που μέχρι που θα κινηθεί και με βάση ποιες κατηγορίες σκέψης- κάθε μελλοντική προσέγγιση από τον μέσο απλό άνθρωπο - ενημερωμένο τηλεθεατή. Αυτή η φλύαρη επιφανειακότητα δημιουργεί το βαλτοτόπι εκείνο που είναι απαραίτητο για την καθίζηση των πάντων στην αδιαφοροποίητη συνήθεια. Κι αυτή με την σειρά της συμβάλλει στην εμφάνιση και εξάπλωση ενός ανθρωπολογικού τύπου ικανού να συνηθίζει τα πάντα.
- καταιγιστική εικόνα' επειδή ο φλύαρος λόγος απευθύνεται κατά κανόνα σε ανάσκητους ακροατές, είναι απαραίτητο να συνοδεύεται από πλούσιο οπτικό υλικό. Έτσι στις εκπομπές που έτυχε να παρακολουθήσω, οι κάμερες ελάχιστα εμφάνιζαν τους ομιλητές την ώρα που μιλούσαν. Για όσο χρόνο εξέθεταν τις απόψεις τους, καμιά δεκαριά φωτογραφίες (ήδη γνωστές τοις πάσι) της αποστεωμένης γυναίκας, επαναλαμβάνονταν στις οθόνες ξανά και ξανά, δίχως κανείς να δείχνει να ενοχλείται από την παρατεταμένη έκθεση του άρρωστου (και νεκρού πλέον) σώματος ή έστω να προβληματίζεται για την σκοπιμότητα της οπτικής νοσηρότητας. Αντιθέτως, κι αυτό είναι αλάνθαστο χαρακτηριστικό της χειραγώγησης, ελκυόταν μια αυξανόμενη ηδονή (ηδονή που προέρχεται από την θέα των άσχημων πραγμάτων). Αν και ανεξαιρέτως οι ομιλητές δήλωναν θλιμμένοι, φρόντιζαν ωστόσο να κρατούν αποστάσεις από τα "αρρωστημένα" φαινόμενα του κόσμου του θεάματος και της showbiz, καταδικάζοντας τις διαταραχές διατροφής (και τον πάσχοντα) και εμφανίζοντας έτσι τους εαυτούς τους ως υγιείς και ορθώς σκεπτόμενους. Στη συνείδηση του μέσου τηλεθεατή όλοι αυτοί οι αναλυτές , παρουσιαστές και λοιποί παρδαλοί και τυχαίοι, καταλαμβάνουν την θέση του εθνικού κατ'οίκον παιδαγωγού, ενώ παράλληλα η δύναμη των εικόνων συντείνει στην ταύτιση του μέσου τηλεθεατή μαζί τους και την ηδονική αποστασιοποίησή του απο ό,τι χαρακτηρίστηκε ως "άρρωστο" μέσω διχαστικών φασίζουσας καταγωγής σχημάτων (:εμείς οι σώφρονες, υγιείς, ισορροπημένοι, διατροφικά ενήμεροι, ωραίοι και εξ αντιθέτου αυτοί οι άφρονες, άρρωστοι, ψυχικά ανώριμοι, τα εκτρώματα κλπ).
- επιστημονικοφάνεια' δίπλα στους παρδαλούς και τυχαίους που ασκούν τον πανελλήνιας εμβέλειας δημόσιο λόγο υπάρχουν και οι διακριτοί επιστήμονες. Σε περιπτώσεις όπως αυτή που εξετάζουμε εδώ, είναι ειδικοί της ψυχικής υγείας.
Προσπαθώ να σκεφτώ τι μπορεί να ωθήσει έναν επιστήμονα σε έναν τετοιο συνγελασμό. Η άποψη που λέει για την εκλαικευση της επιστήμης, μπορεί στην πράξη να υποστηριχθεί από ελάχιστους άξιους, ειδάλλως κινδυνεύει να καταστεί άκρως επικίνδυνη στις εφαρμογές της. Ο επιστημονικός λόγος σε παρόμοιες συζητήσεις συμμετέχει και νομιμοποιεί με το κύρος του, στην απαράδεκτη ανατομία (βλ. διαπόμπευση) ενός ανθρώπου, επιχειρώντας γενικεύσεις που ελέγχονται τόσο για την αξιόπιστη, μη παραποιημένη αποτύπωση της πραγματικότητας της καθέκαστης περίπτωσης όσο και για την αντιδεοντολογική ελαφρότητά τους που αγγίζει την ανηθικότητα.
Στο τέλος ο επιστημονικός λόγος, έναντι ψιχίων επαγγελματικής διαφημιστικής ιδιοτέλειας, φτάνει άνευρος να ταυτίζεται με την προαποφασισμένη θέση του μέσου μαζικής ενημέρωσης, χάνοντας την ουσία της επιστημονικότητας που είναι (κατά την γνώμη μου) η δημιουργία ριγμάτων στα "πώς" του κόσμου μας. Άλλως δεν έχει λόγο να υπάρχει ως αυτάξιος και αυτοτελής και έχει ήδη απορροφηθεί από το κυρίαρχο σύστημα και τον επιβαλλόμενο λόγου του.
Τα όσα μέχρι εδώ ανέφερα αφορούν -επιγραμματικά- τον τρόπο. Δηλαδή το πώς η είδηση πλαισιώθηκε. Το ποιά όμως ήταν η είδηση στην πραγματικότητά της ακόμα δεν το βρήκαμε.
Ίσως να επανέλθω για αυτό σε επόμενο σημείωμα....
-
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου