Από το βιβλίο της Χάνα Άρεντ "Ανθρώπινη Κατάσταση", θα προσπαθήσω με τρόπο σύντομο και συνοπτικό να παρουσιάσω μερικά κεντρικά σημεία.
Το έργο γραμμένο το 1953, (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γνώση, μτφρ, Γ. Λυκιαρδόπουλος -Σ. Ροζάνης, Αθήνα 2008) διατηρεί την εξαιρετική γονιμότητά του αμείωτη -και ίσως ακόμα ανεξερεύνητη- καθώς συνομιλεί με το σύνολο σχεδόν της δυτικής πνευματικής παράδοσης : την αρχαία Ελλάδα και την Ρώμη, τον αρχαίο, μεσαιωνικό και νεώτερο χριστιανισμό, την επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα και τον σύγχρονο επιστημονισμό, τις μεγάλες κοινωνιολογικές παρακαταθήκες του μαρξισμού, τον ωφελιμισμό και τον πραγματισμό της σύγχρονης πολιτικής ορθότητας, και κατορθώνει να παραμείνει ανοιχτό στις αναζητήσεις του μέλλοντος.
Τα σημειώματα που προτίθεμαι να δημοσιεύσω, θα έχουν κατορθώσει τον σκοπό τους, εάν ωθήσουν -άμεσα ή κάποτε στο μέλλον- τους αναγνώστες τους στην αναζήτηση του πρωτότυπου έργου της φιλοσόφου.
οι τρεις πτυχές της vita activa
Ο μόχθος, η εργασία και η πράξη συνιστούν, σύμφωνα με την Άρεντ, τις τρεις πτυχές της vita activa.
Πρόκειται για τρεις θεμελιώδεις δραστηριότητες στις οποίες επιδίδονται από κοινού όλα τα ανθρώπινα πλάσματα και ο ορίζοντας εντός του οποίου αυτές εμφανίζονται και ξεδιπλώνονται, είναι η εγκοσμιότητα και η πολλότητα.
Τούτο σημαίνει ότι -παρά τους πόθους των φιλοσόφων για απαλλαγή από τις δεσμευτικές επίγειες μέριμνες και τις τολμηρές φαντασιώσεις συγγραφέων μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας- υπάρχουν πράγματα που συμβαίνουν επειδή οι άνθρωποι εξακολουθούν να είναι άρρηκτα "δεμένοι" με την Γη και επειδή η Γη δεν κατοικείται από έναν άνθρωπο ούτε από κάποια γενικευμένη ιδέα "Ανθρώπου", αλλά από πολλούς, ανόμοιους και μοναδικούς ανθρώπους.
Αυτές οι δύο αντικειμενικές προ-υποθέσεις τέθηκαν εξ αρχής μαζί με το δώρο της ύπαρξης και αποκτούν για τον άνθρωπο μια εντελώς αναπάντεχη πολυπλοκότητα που δεν συναντάμε σε άλλα έμβια είδη.
Την αναπάντεχη αυτή πολυπλοκότητα, που περιληπτικά ονομάζουμε ανθρώπινη κατάσταση, την παραλαμβάνουμε και διαχειριζόμαστε τους όρους της, χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι οι ιδιαιτερότητες του κάθε όρου, οι αλλαγές στην ιεράρχηση τους, οι αλληλοεισδοχές του ενός στον άλλο, οι δυναμικές υπεροχής ή υποχώρησης του καθενός, αφενός συνθέτουν τον καινοφανή βηματισμό ενός ανθρώπινου ιστορικού πολιτισμού και αφετέρου διαπραγματεύονται την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη.
Αν και το έργο της Άρεντ, "Η Ανθρώπινη Κατάσταση", έχει διαβαστεί και ερμηνευτεί, κυρίως, θεματικά (εξάλλου ο πολυπλόκαμος χαρακτήρας του υπαγορεύει μια τέτοια ανάγνωση) , ωστόσο ο προσεκτικός αναγνώστης δεν μπορεί παρά να αντιληφθεί ότι στο σύνολό του αρθρώνεται ένα ενιαίο και συνεκτικό επιχείρημα, που αφορά στην κατάδειξη της οριακής γραμμής εμπρός στην οποία βρίσκεται η σύγχρονη πολιτισμένη ανθρωπότητα. Αυτή η οριακή γραμμή δεσπόζει στην πολιτική της σκέψη, όπως μας είχε παρουσιαστεί στις Ρίζες του Ολοκληρωτισμού και συνδεθεί με το κοινοτυπία του κακού, στο Ο Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ.
Στο έργο αυτό, η Αρεντ προσπαθεί να αποδείξει ότι μια υπέρβασή της, είτε μέσα από τους παλαιούς ολοκληρωτισμούς των εκκαθαρίσεων και της βίας είτε μέσα στις δομές μιας νεοφανούς μαζικής κοινωνίας είτε ακόμα και μέσω της εμπροσθοφυλακής της επιστημονικής έρευνας, η οποία επιχειρεί σε ένα περιβάλλον α-πολίτικης αυτονομίας και αυταρέσκειας, καθώς η δημόσια σφαίρα θα συνεχίζει να απορροφάται από την ιδιωτική και ο δημόσιος λόγος συστηματικά να καταστρέφεται , μπορεί πλέον να σημάνει μια χωρίς επιστροφή, για την ανθρωπότητα εξέλιξη.
Εάν πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα, το προς τα πού θα κατευθυνθούν, δεν είναι αντικείμενο ούτε των κατ' επάγγελμα πολιτικών, ούτε των οικονομολόγων, ούτε των επιστημόνων. Αναδεικνύεται έτσι, το κατ'εξοχην, με σύγχρονους όρους, αντικείμενο της πολιτικής, στο οποίο καλούνται δια των πράξεων και των λόγων τους, οι άνθρωποι να φανερωθούν ως τέτοιοι.
(Στο επόμενο θα γίνει η περιληπτική παρουσίαση των τριών πτυχών)
Πρόκειται για τρεις θεμελιώδεις δραστηριότητες στις οποίες επιδίδονται από κοινού όλα τα ανθρώπινα πλάσματα και ο ορίζοντας εντός του οποίου αυτές εμφανίζονται και ξεδιπλώνονται, είναι η εγκοσμιότητα και η πολλότητα.
Τούτο σημαίνει ότι -παρά τους πόθους των φιλοσόφων για απαλλαγή από τις δεσμευτικές επίγειες μέριμνες και τις τολμηρές φαντασιώσεις συγγραφέων μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας- υπάρχουν πράγματα που συμβαίνουν επειδή οι άνθρωποι εξακολουθούν να είναι άρρηκτα "δεμένοι" με την Γη και επειδή η Γη δεν κατοικείται από έναν άνθρωπο ούτε από κάποια γενικευμένη ιδέα "Ανθρώπου", αλλά από πολλούς, ανόμοιους και μοναδικούς ανθρώπους.
Αυτές οι δύο αντικειμενικές προ-υποθέσεις τέθηκαν εξ αρχής μαζί με το δώρο της ύπαρξης και αποκτούν για τον άνθρωπο μια εντελώς αναπάντεχη πολυπλοκότητα που δεν συναντάμε σε άλλα έμβια είδη.
Την αναπάντεχη αυτή πολυπλοκότητα, που περιληπτικά ονομάζουμε ανθρώπινη κατάσταση, την παραλαμβάνουμε και διαχειριζόμαστε τους όρους της, χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι οι ιδιαιτερότητες του κάθε όρου, οι αλλαγές στην ιεράρχηση τους, οι αλληλοεισδοχές του ενός στον άλλο, οι δυναμικές υπεροχής ή υποχώρησης του καθενός, αφενός συνθέτουν τον καινοφανή βηματισμό ενός ανθρώπινου ιστορικού πολιτισμού και αφετέρου διαπραγματεύονται την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη.
Αν και το έργο της Άρεντ, "Η Ανθρώπινη Κατάσταση", έχει διαβαστεί και ερμηνευτεί, κυρίως, θεματικά (εξάλλου ο πολυπλόκαμος χαρακτήρας του υπαγορεύει μια τέτοια ανάγνωση) , ωστόσο ο προσεκτικός αναγνώστης δεν μπορεί παρά να αντιληφθεί ότι στο σύνολό του αρθρώνεται ένα ενιαίο και συνεκτικό επιχείρημα, που αφορά στην κατάδειξη της οριακής γραμμής εμπρός στην οποία βρίσκεται η σύγχρονη πολιτισμένη ανθρωπότητα. Αυτή η οριακή γραμμή δεσπόζει στην πολιτική της σκέψη, όπως μας είχε παρουσιαστεί στις Ρίζες του Ολοκληρωτισμού και συνδεθεί με το κοινοτυπία του κακού, στο Ο Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ.
Στο έργο αυτό, η Αρεντ προσπαθεί να αποδείξει ότι μια υπέρβασή της, είτε μέσα από τους παλαιούς ολοκληρωτισμούς των εκκαθαρίσεων και της βίας είτε μέσα στις δομές μιας νεοφανούς μαζικής κοινωνίας είτε ακόμα και μέσω της εμπροσθοφυλακής της επιστημονικής έρευνας, η οποία επιχειρεί σε ένα περιβάλλον α-πολίτικης αυτονομίας και αυταρέσκειας, καθώς η δημόσια σφαίρα θα συνεχίζει να απορροφάται από την ιδιωτική και ο δημόσιος λόγος συστηματικά να καταστρέφεται , μπορεί πλέον να σημάνει μια χωρίς επιστροφή, για την ανθρωπότητα εξέλιξη.
Εάν πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα, το προς τα πού θα κατευθυνθούν, δεν είναι αντικείμενο ούτε των κατ' επάγγελμα πολιτικών, ούτε των οικονομολόγων, ούτε των επιστημόνων. Αναδεικνύεται έτσι, το κατ'εξοχην, με σύγχρονους όρους, αντικείμενο της πολιτικής, στο οποίο καλούνται δια των πράξεων και των λόγων τους, οι άνθρωποι να φανερωθούν ως τέτοιοι.
(Στο επόμενο θα γίνει η περιληπτική παρουσίαση των τριών πτυχών)
Πειράζει που προτιμάμε τα δικά σας γραπτά
ΑπάντησηΔιαγραφήκαι ότι τα γραπτά της Άρεντ; Περιμένουμε τη συνέχεια.